บทที่ 2

บทที่ 2
เอกสารที่เกี่ยวข้อง

ในการจัดทำโครงงานคอมพิวเตอร์ เรื่องการจักสานผลิตภัณฑ์ไม้ไผ่นี้ ผู้จัดทำโครงงานได้ศึกษาเอกสารและจากเว็บไซต์ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องดังต่อไปนี้
     2.1 ความสำคัญของโครงงานคอมพิวเตอร์ เรื่อง การจักสานผลิตภัณฑ์ไม้ไผ่
เนื่องจากสังคมไทยในอดีตเป็นสังคมเกษตรกรรมที่ผู้คนสามารถผลิตปัจจัยในการดํารงชีวิตได้เอง เป็นส่วนใหญ่ไม่ว่าจะเป็นอาหารหรือเครื่องดื่มเครื่องใช้ต่างๆงานจักสานหรือเครื่องจักสานเป็นงาหัตถกรรมและศิลปหัตถกรรมที่มีความเกี่ยวเนื่องกับวิถีชีวิตของคนไทยมาช้านาน พวกผู้หญิงก็จะทํางานบ้าน เช่นเตรียมทอผ้า (ต่ำหูก) ไว้ใช้สําหรับคนในครอบครัว ผู้ชายก็จัดเตรียมเครื่องใช้ต่างๆ เช่น จักสาน ตะกร้า กระบุง บุ้งกี๋ ลอบ ไซ ข้อง ซ่อมแซมบ้าน ซ่อมแซมเครื่องมือเกษตร พอถึงฤดูฝนก็เริ่มทํานากันอีก วัฎจักรหมุนเวียนกันอยู่อย่างนี้ แม้ในปัจจุบันงานจักสานหรือเครื่องจักสานจะมีอยู่น้อย แต่ก็ยังคงมีอยู่ทั่วไป ทุกภาคในประเทศ นอกเหนือจากประโยชน์ใช้สอยแล้ว งานจักสานยังสะท้อน วัฒนธรรม สะท้อนความคิดสร้างสรรค์ และภูมิปัญญา ของชาวบ้านได้อีก ดังนั้นควรให้เยาวชนรุ่นหลังได้ศึกษาเกี่ยวกับงานจักสานและรักษาเอกลักษณ์วัฒนธรรมในด้านการจักสานผลิตภัณฑ์ไม้ไผ่ไว้สืบต่อไป
ข้าพเจ้าจึงจัดทำโครงงานนี้ขึ้นเพื่อศึกษาการจักสานผลิตภัณฑ์ไม้ไผ่ ตลอดจนศึกษาความหมายเพื่อเป็นประโยชน์แก่นักเรียนและผู้ที่สนใจเป็นการส่งเสริมและเผยแพร่ความเป็นไทยเพื่อเยาวชนและการอนุรักษ์หวงแหนเอกลักษณ์ของชาติสืบไป

2.2 เอกสารที่เกี่ยวข้อง
ที่มาของการจักสาน
การจักสาน เป็นงานหัตถกรรมอย่างหนึ่งและนับเป็นงานศิลปะประเภททัศนศิลป์ได้ด้วย การจัก สานเป็นการนา วัสดุขนาดเล็กและยาว มาขัด หรือสาน กันจนเป็นชิ้นงาน เช่น เสื่อ หรือภาชนะอื่นๆ เช่น ตะกร้า เข่ง หรือของใช้อื่นๆ เช่น ลูกตะกร้อเป็นต้น วัสดุที่ใช้ในงานจักสาน มักเป็นวัสดุจากธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่หวาย ปอกระจูดเป็นต้น ในภายหลังมีการใช้ผักตบชวาและวัสดุเลียนแบบธรรมชาติทา ใหม่ ความทนทานมากขึ้น แต่มีสีสันและคุณลักษณะภายนอกคล้ายวัสดุธรรมชาติต่างๆ แต่ก็ไม่สามารถนำมาใช้ ได้ทุกอย่างการสานนั้น มีลักษณะคล้ายกับการทอผ้านั่น คือใช้วัสดุขนาดเล็กและยาว ที่เรียกว่า ตอก หรือ ต้น ไผ่ที่นา มาขัดจนกลายเป็นเส้นเล็กๆ มาขัดประสานกัน แต่ตอกในการจักสานนั้นมีขนาดใหญ่กว่า เส้นด้าย มากลวดลายของงานจึงมีขนาดใหญ่และมีความแตกต่างไปจากงานทอ
สำหรับการสานเสื่อนั้น ยังมีการใช้เครื่องทอเสื่อคล้ายหูกทอผ้าแต่มีขนาดเล็กกว่า การสร้างเครื่อง จักสานจะขึ้นอยู่กับเงื่อนไขทางความต้องการด้านประโยชน์ใช้สอยตามสภาพภูมิศาสตร์รวมถึงประเพณี ความเชื่อศาสนาและวัสดุในท้องถิ่นนั้นๆ ประกอบกันขึ้นเป็นเครื่องจักสานในรูปแบบและลวดลายต่าง ๆ หลักฐานเกี่ยวกับการทา เครื่องจักสานของมนุษย์ นั้นได้พบในหลายที่หลายแห่งทั่ว โลกไม่ว่า จะเป็น หลักฐานเครื่องจักสานขอองชาวอียิปโบราณ หรือหลักฐานเกี่ยวกับเครื่องจักสานของมนุษย์ยุคหินในบริเวณแหลมมาลายู ซึ่งมีลักษณะเป็นภาชนะอย่างหนึ่งที่เรียกว่า “ล่วม” สานด้วยใบไม้ชนิดหนึ่งกองรวมอยู่ ในกลุ่มเครื่องใช้ข้องคนตายแสดงให้เห็นว่าเครื่องจักสานได้เข้ามามีส่วนเกี่ยวข้องกับคติความเชื่อของมนุษย์นอกเหนือจากทำขึ้นเพื่อประโยชน์ใช้สอยในชีวิตประจำวัน
เครื่องจักสาน เป็นงานศิลปะหัตถกรรมอย่างหนึ่งคิดค้นขึ้นโดยมนุษย์เพื่อใช้สร้างเครื่องมือเครื่องใช้ ในชีวิตประจำวันผลิตขึ้นโดยการสอดขัดและสานของวัสดุที่มีลักษณะเป็นเส้น เป็นริ้วเพื่อให้ได้ลวดลาย ที่สวยงาม และเพื่อให้เกิดความคงทนของเครื่องจักสาน ปัจจุบัน เครื่องจักสานของไทยได้รับความสนใจจาก ชาวต่างชาติเป็นอันมากเนื่องจากเป็นงานหัตถกรรมอันมาก ทรงคุณค่าผลิตขึ้นจากความคิดสร้างสรรค์และฝีมือ อันประณีตของคนไทยและมีการออกแบบที่ทันสมัยประกอบกับเป็นผลิตภัณฑ์ ที่ทำขึ้นจากวัสดุธรรมชาติ ซึ้งมีความงดงามตามธรรมชาติอยู่แล้ว กระด้งเป็นเครื่องมือจักสานชนิดหนึ่งที่ทา จากไม้ไผ่โดยการทำ เป็น ตอกแล้วเอามาจักสาน มีลักษณะแบนกลม มีขอบสูงขึ้นมาเล็กน้อยเรียกว่า ขอบกระด้ง ขอบกระด้งทำด้วย ไม้ไผ่ขัดเป็นวงรีถักติดกับลายสานด้วยหวาย มีหลากหลายขนาดขึ้นอยู่กับความต้องการของผู้ใช้กระด้ง นอกจากฝัดข้าวสารแล้ว ยังใช้ฝัดข้าวเปลือก หรือเมล็ดพันธุ์อย่างอื่นได้ด้วย
ความสำคัญของการจักสาน
นับพันปีมาแล้ว ที่มนุษย์ได้รู้จักวิธีการนำวัตถุดิบที่อยู่ใกล้ตัว มาดัดแปลงเป็นสิ่งของเครื่องใช้ จากขั้นตอนที่ง่ายจนวิวัฒนาการสู่ความละเอียดอ่อน ประณีตงดงามในเชิงศิลปะและประโยชน์ใช้สอย จนสนองความต้องการได้เป็นอย่างดี และสืบทอดมาจนปัจจุบัน กรรมวิธีดังกล่าว ช่วยให้มนุษย์ได้ผลิตสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ไว้เป็นจำนวนมาก เราเรียกสิ่งประดิษฐ์นั้นว่า “หัตถกรรม” อันหมายถึง การสร้างสิ่งของเครื่องใช้ด้วยมือ เครื่องมือ ภูมิปัญญา เพื่อให้ได้มาซึ่งประโยชน์ใช้สอยในชีวิตประจำวัน และถ้าสิ่งประดิษฐ์นั้นมีค่ามากกว่าการใช้สอย โดยรวมความงาม เน้นให้เห็นถึงการสร้างสรรค์ ประณีตงดงามเป็นความละเอียดอ่อนในทางศิลปะ เรามักเรียกสิ่งประดิษฐ์นั้นว่า “ หัตถกรรมศิลป์ ”
เครื่องจักสานถือได้ว่าเป็นแขนงหนึ่งในงานหัตถกรรมและหัตถกรรมศิลป์ ที่ได้ทำหน้าที่รับใช้มนุษย์มานานนับพันปีเช่นเดียวกัน จนปัจจุบันเครื่องจักสานก็ยังคงทำหน้าที่ไม่น้อยกว่ายุคสมัยที่ผ่านมา พร้อมกับการพัฒนาวิธีการผลิต รูปแบบและการตลาด จนสามารถกระจายแพร่หลายอย่างทั่วถึงทั้งในและต่างประเทศ จนสามารถเป็นสินค้าออกที่เชิดหน้าชูตาได้ดีประเภทหนึ่ง เช่นการนำผักตบชวามาทำเป็นเฟอร์นิเจอร์ การนำเอาเสื่อจันทบูร มาตัดเย็บเป็นรูปทรงต่างๆ เป็นของชำร่วย จนถึงของใช้ เช่นกระเป๋าถือ และแฟ้มใส่เอกสาร รวมถึงงานที่ประณีตด้วยฝีมือ อย่างย่านลิเภา
ชนิดของไม่ไผ่ที่ใช้ในการจักสาน

1.ไม้ไผ่บง
ไผ่บงบ้าน
ลำไผ่โตปานกลาง ปล้องยาวประมาณ 15 นิ้ว แต่ไม่เกน 18 นิ้วผิวคายหม่นเห็นได้ชัด สันข้อและเนื้อไผ่หนา กอไผ่ค่อนข้างห่างไม่อัดกันแน่น เส้นผ่าศูนย์กลางของลำต้นโดยประมาณ 4-5 นิ้ว มักจะพบเห็นในหมู่บ้านชนบททั่วไป
ไผ่บงป่า
ลำไผ่ค่อนข้างเล็กกว่าไผ่บงบ้าน แต่ปล้องไผ่จะยาวกว่าไผ่บงบ้าน ผิวคาย หม่นเหมือนกัน
สันข้อจะตื้นไม่หนามากเหมือนไผ่บงบ้าน เนื้อไผ่หนา
ไผ่บงบ้านและไผ่บงป่า
นิยมนำมาทำเครื่องจักรสานได้หลากหลายชนิด เพราะเส้นตอกเหนียวและจักตอกได้ทีละหลายปล้อง โดยทั่วไปจะนำมาจักตอกแนวตะแคงเพราะ จะได้เส้นตอกมาก สามารถใช้สานตะกร้า กระบุง กระด้ง
2.ไม้ไผ่ซาง
ไผ่ซางบ้าน
ลำไผ่โตปานกลาง ปล้องไผ่ยาวประมาณ 12 นิ้ว ถึง 16 นิ้ว ผิวไผ่ซางจะเขียวเป็นมัน สันข้อตื้นเล็ก กอไผ่จะไม่อัดกันแน่นนักเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-5 นิ้ว เนื้อไม้ไผ่หนาเท่ากับไผ่บงบ้าน พบเห็นได้ตามชนบททั่วๆไป

ไผ่ซางป่า
ไผ่ซางป่าพบเห็นได้มากในเขตภาคเหนือตอนบน ในเขตป่าเขามีมากกว่าไผ่ชนิดอื่น ขึ้นเป็นผืนป่าบริเวณกว้าง ผิวไผ่ซางป่าจะเขียวเป็นมัน สันข้อตื้นเล็ก แต่เนื้อไผ่บางกว่าไผ่ซางบ้าน
ไม้ไผ่ซางป่า และ ไม้ไผ่ซางบ้าน
สามารถทำผลิตภัณฑ์จากไม้ไผ่ได้หลากหลายทั้งงานจักสาน เครื่องเรือนไม้ไผ่ ทำเป็นแพโดยนำมามัดรวมกันเป็นแพลอยน้ำ งานจักสานไม้ไผ่ส่วนมากจะเป็นงานค่อนข้างหยาบ เช่น เข่งใส่ผัก หรือเข่งใส่ผลไม้ ส่วนมากจะนิยมนำมาทำนั่งร้านในงานก่อสร้างอาคารสูงๆ
3.ไม้ไผ่ไร่
เป็นไผ่ที่ขึ้นตามชายป่าเชิงเขา จะพบมากในเขตป่าเขาภาคเหนือตอนบนลำต้นไม่ค่อยโต เส้นผ่านศูนย์กลางไม่เกิน 2 นิ้ว ผิวไผ่คายไม่เป็นมัน ลำต้นไม่สูงมากนัก กอไผ่ทรงพุ่มแน่น ปล้องระหว่างข้อไผ่ค่อนข้างยาว จากโคนต้นขึ้นมาประมาณ 2 ฟุต ลำต้นจะตัน หน่อไผ่ไร่ถือว่าเป็นหน่อไม้ เศรษฐกิจ เพราะเป็นหน่อไม้ที่มีคุณภาพและมีจำนวนมาก
ไผ่ไม้ มักนิยมนำมาทำเครื่องจักสานที่ค่อนข้างไปทางงานละเอียด เพราะเส้นตอกนิ่ม และเหนียวมาก เช่น กระติบใส่ข้าวเหนียว กระเป๋าไม่ไผ่สานสามารถนำไปทำเครื่องเรือนไม้ไผ่ได้ เช่น พวกโต๊ะ เก้าอี้ ชั้นวางของ ฯลฯ ลักษณะพิเศษของไผ่ไร่ ลำต้นจากโคนตันขึ้นมาประมาณ 2 ฟุต สามารถดัดโค้งงอได้โดยใช้ความร้อน
4.ไม้ไผ่เฮี้ยะ
เป็นไผ่ที่ชอบขึ้นตามป่าชื้นเชิงเขาใกล้แหล่งน้ำเป็นที่ลำปล้องยาวมากบางต้นมีลำปล้องยาวถึง 4 ฟุต กอไผ่ห่าง ผิวไผ่จะออกคายเหลือง หรือเขียวหม่นๆ ผิวไผ่ไม่มัน เนื้อไผ่เฮี้ยะบาง สันข้อตื้น ลำต้นตั้งตรง ยาวประมาณ 6-8 เมตร สังเกตได้ว่าจะไม่มีแขนงไผ่ยื่นออกมา ไผ่เฮี้ยะเป็นไผ่ที่ให้เนื้อไม้ไผ่ไม่มาก ลำต้นกลวงนิยมนำมาสานเป็นฝากระท่อมในชนบทไม้ไผ่เฮี้ยะเป็นตัวประกอบของงานจักสานได้เป็นบางส่วน เพราะเนื้อไม้ไผ่เมื่อแห้งจะกรอบ
5.ไม้ไผ่ข้าวหลาม
เป็นไผ่ที่ชอบขึ้นตามป่าชื้นเชิงเขาใกล้แหล่งน้ำเหมือนไผ่เฮี้ยะ ผิวเป็นคายออกเขียวจัด ไม้ข้าวหลามบางปล้องยาวประมาณ 2 ฟุต แต่เนื้อไม้หนากว่าไม้ไผ่เฮี้ยะ สันข้อหนา ลำต้นตั้งตรง ยาวประมาณ 6-7 เมตร ข้อสังเกตไม้ไผ่ข้าวหลาม ผิวไม้จะชุ่มชื้นกว่าไม้ไผ่เฮี้ยะ ไม้ไผ่ข้าวหลามนิยมนำมาทำเป็นกระบอกข้าวหลามในบางฤดูกาล เส้นตอกจะเหนียวและได้เส้นตอกที่กว้าง สามารถนำมาสานเป็น กระด้ง ตะแกรง ตอกมัดข้าว ถักป็นเส้นเปีย นำมาเย็บเป็นหมวก
6.ไม้ไผ่สีสุก
เป็นไม้ไผ่ที่กอไผ่ค่อนข้างใหญ่ ทรงแผ่ออกกว้าง มีแขนงหนามโดยรอบกอ จะพบใกล้แหล่งน้ำในชนบท ขึ้นไม่ไกลจากหมู่บ้านมากนัก มักจะเป็นไผ่ที่ชาวบ้านนำไปปลูกแพร่ขยายพันธุ์เอง ลำต้นสูงใหญ่ ผิวไผ่เป็นมัน เส้นผ่านศูนย์กลางไม่เกิน 7 นิ้ว ปล้องแต่ละปล้องยาวประมาณ 1-2 ฟุต ลำต้นตั้งตรง แนงไผ่มาก เนื้อไม้ไผ่สีสุกมีความหนากว่าไม้ไผ่ที่กล่าวมาข้างต้นไผ่สีสุก เป็นไม้ไผ่ที่มีคุณค่าในการจักสานได้ทุกชนิดตั้งแต่ กระบุง ตะกร้า กระด้ง ตะแกรง เข่ง ไซดักปลา สุ่มปลา ฯลฯ และยังสามารถนำมาทำโครงสร้างเรือนไม้ไผ่ เป็นไม้ไผ่ที่สามารถสร้างสรรค์งานได้ทั้งงานหยาบและงานละเอียด เพราะเนื้อไม้ไผ่ค่อนข้างเหนียวทนทาน
7. ไม้ไผ่รวก
เป็นไผ่ที่พบเห็นได้ทั่วๆไป ทั้งไผ่รวกบ้านและไผ่รวกป่า ไผ่รวกบ้านนิยมปลูกขยายพันธุ์ในเชิงธุรกิจได้ เพราะลำไผ่รวกบ้านใหญ่กว่าไผ่รวกป่า ไผ่รวก กอไม่ใหญ่นัก ลำต้นตรง แขนงไผ่มีไม่มาก ลำต้นยาวถึง 12